Mansfield Park on and off screen

                                          door José Roeken

            Austentales.nl

Al jarenlang ben ik gefascineerd door de tv- en filmbewerkingen van de boeken van Jane Austen. In tegenstelling tot de meeste andere romans zoals Pride and Prejudice en Emma komen we er voor wat betreft Mansfield Park enigszins bekaaid af. Tot nu toe heb ik maar drie adaptaties kunnen vinden. Wonderlijk is het wel dat deze drie zó verschillend zijn dat je het boek wel gelezen móet hebben om uit te vinden wat Austen nu werkelijk geschreven heeft.

Het schaamrood komt mij nog op de kaken als ik me bedenk dat ik het boek pas gelezen heb na de literaire workshop van Prof. Franssen (Universiteit van Utrecht) over Mansfield Park, die werd georganiseerd door de Jane Austen Society Nederland. Eh.. dus nadat ik de adaptaties al had gezien…… Maar zoals iedereen wel weet is het boek altijd beter dan de film en dat gaat zeker op voor Mansfield Park bewerkingen. Laat ik dus bij het begin beginnen:

Boek - 1814
Als iemand aan mij vraagt wat ik bijzonder vindt aan het boek denk ik gelijk aan de drie gezusters Ward: Lady Bertram, Mrs. Norris en Mrs. Price. Zó knap bedacht van Austen dat deze drie zusters totaal andere levens leiden door hun maatschappelijke positie. Haarscherpe dialogen in het boek maken duidelijk dat het leven van een vrouw rond 1800 werd bepaald door de status van de man waarmee ze trouwde. Lady Bertram, getrouwd met een baronet, brengt de hele dag door met niets doen, behalve dan het aaien van haar ‘pug’. Mrs. Norris, getrouwd met een dominee, moet bezuinigen vooral als haar man overlijdt. Zij reageert haar zorgen af op het moraliseren van het gedrag van anderen, vooral dat van hoofdpersonage Fanny. Fanny’s moeder Mrs. Price, getrouwd met een aan lager wal geraakte zeeman, heeft maar liefst tien kinderen op de wereld gezet. Eén kind is overleden, een ander heeft zij af moeten staan en haar man besteedt zijn karige loon aan drank. Ga er maar aan staan.
Geweldige personages zijn de Crawfords. Broer Henry en zus Mary zetten het hele huishouden van landhuis Mansfield Park op zijn kop. ‘They spark a series of romantic entanglements’ en houden iedereen voor de gek. Fanny is de enige die deze flamboyante personages door heeft. Dit en haar directe vraag aan Lord Bertram over de slavernij maken haar nog enigszins de moeite waard want ze is in mijn ogen bepaald geen Emma Woodhouse of Elizabeth Bennet!
Voordat ik mijn kijk geef op de adaptaties van het boek wil ik nog wel even kwijt dat ik het liefdesverhaal niet zó heel spannend vindt. Je weet al vrij snel dat Fanny tot over haar oren verliefd is op Edmund Bertram. Het is dus alleen afwachten wanneer hij zich beseft dat zijn liefde voor haar ook tot echtelijke liefde leidt. En dan trouwen als nicht en neef.….. Ik mis hier toch echt de elektrische lading tussen bijv. Anne Elliot en Captain Wentworth.

Nee, Mansfield Park is voor mijn gevoel meer hét boek waarin Austen ons het meest tussen de regels door laat lezen. Het heeft historische diepgang. Daarom werd tijdens de cursus aan het King’s College in London die ik deze zomer volgde, veel aandacht besteed aan dit boek. Mansfield Park gaat echt over het Engeland van Jane Austen. Thema’s als opvoeding, sociale status, de positie van de vrouw, de opkomst van de kolonisatie (Antigua), slavernij, drankmisbruik (Tom Bertam) en de mannelijke beroepen: oudste zoon erft het estate, tweede zoon gaat in de clergy of de law. Het komt allemaal aan bod. Mansfield Park is dus niet alleen een indringend verhaal over het reilen en zeilen van de families Bertram, Price en Crawford, maar ook een stukje geschiedenis.

Zesdelige tv serie - 1983
De BBC bewerking uit 1983 blijft heel erg trouw aan het boek. Met mijn IPad op schoot kan ik de dialogen uitgesproken door de acteurs, zo meelezen. Die luxe heb je natuurlijk ook als je zes keer vijftig minuten hebt om het verhaal te vertellen. Helaas zijn voor mijn gevoel de meeste acteurs onder de maat in deze bewerking, met uitzondering van een uitstekende Mrs. Norris, gespeeld door Anna Massey. Je hebt al een hekel aan haar als je haar een zuinig mondje ziet. Ik vind haar ook één van de meest irritante personages die Austen ooit bedacht heeft. Briljant neergezet in het boek door Austen trouwens door alle zinnen die ze zo moraliserend uitspreekt.
Deze bewerking speelt zich af in een huis waar je Jane Austen zelf ook voor je ziet. Het mooie trappenhuis en de tuin zien er realistisch uit. Vreemd genoeg is de ‘white attic room’ van Fanny hier een gewone kamer. Een teder moment vind ik wanneer Lord Bertram erachter komt dat Fanny in deze kamer nooit een vuur heeft branden, dit is verboden door Mrs. Norris. Door opdracht te geven voortaan elke dag het vuur aan te maken laat hij zien dat hij Fanny als volwaardige dochter ziet, een heel belangrijk thema in het boek. Lady Bertram wordt in deze serie door actrice Angela Pleasence wel heel erg pruilerig neergezet en de huilbui van Fanny nadat ze Lord Bertram smeekt niet met Henry Crawford te hoeven trouwen is op z’n zachts gezegd oversentimenteel. Al met al wel een must als je de mooie dialogen uit het boek terug wil zien en het verhaal zoals het zich in werkelijkheid ook in het boek ontvouwd.

Bioscoopfilm – 1999
Deze bijzondere adaptatie van de Amerikaanse regisseur Patrica Rozema is een aanrader. De film is wel heel erg los gebaseerd op het boek maar Rozema brengt wat je tussen de regels door kunt lezen vol in beeld. De film zoemt namelijk diep in op de thema’s die Austen wel benoemd in haar boek maar niet expliciet beschrijft. De feministische kijk van Rozema op de rol van de vrouw in 1800 en de seksuele lading die zij met de uitdagende kostuums benadrukt leiden tot een verrassende bewerking van het boek. Zo is er een broeierige scene te zien waarin Mary Crawford Fanny droge kleren aanbiedt en rookt Mary al biljartend een sigaartje, very sexy.
Het thema slavernij, dat echt een issue was in Austens tijd, wordt in beeld gebracht door een boek vol met expliciete tekeningen van misbruik van slaven in Antigua. De opmerking van Fanny over de slavernij wordt totaal genegeerd door Lord Bertram wanneer hij als reactie hierop het uiterlijk van Fanny begint te prijzen. Deze scene laat zien dat de absolute ster in deze film de toneelschrijver Harold Pinter is. Hij zet de rol van patriarch Lord Bertram met veel charisma neer. Opvallend is dat er in deze film geen rol is weggelegd voor de broer van Fanny, William. Terwijl de relatie tussen William en Fanny in het boek heel belangrijk is. Tot slot mag worden gezegd dat er tussen Frances O’Connor als Fanny Price en Johnny Lee Miller als Edmund Bertram veel chemie is, een echt liefdespaar. Kortom een interessante bewerking met veel aandacht voor historische gebeurtenissen!!

TV film – 2007
Over deze TV film kan ik kort zijn. Deze slaat de plank behoorlijk mis. De mooie diepgang van het boek gaat bijna helemaal verloren in deze bewerking. Zeg nou zelf: Billy Piper, bekend als een nogal wulpse actrice, gecast als Fanny Price! Heel veel van de door Austen beschreven thema’s komen niet aan bod. Zo lijkt de film meer te gaan over de Crawfords dan over Fanny. De dansscène die Austen altijd als ‘peakmoment’ neerzet wordt buitenshuis gesitueerd en heeft totaal geen aantrekkelijke lading. Ook keert deze Fanny niet terug naar haar ouderlijk huis in Portsmouth, een cruciale verhuizing in het boek. Wel heb ik enorm genoten van de prachtige beelden van Newby Hall in North Yorkshire dat in deze film dienst doet als Mansfield Park. Deze film doet het boek geen eer aan!

2014
Zeker in dit bicentennial jaar zal ik in mijn presentaties voor Austen Tales ruim aandacht besteden aan Mansfield Park. Natuurlijk laat ik de toehoorders fragmenten uit de tv- en filmbewerkingen zien maar ik zal hen zeker aanraden om vooral het boek te gaan lezen. Mansfield Park is boeiend, interessant en leerzaam op alle fronten!

All rights reserved by José Roeken

www.austentales.nl

Het kleinste exemplaar van Mansfield Park ooit!
Gekocht in Chawton House Library. Het eerste hoofdstuk staat erin.

 José Roeken van Austen Tales verzorgt lezingen en presentaties over de Engelse schrijfster Jane Austen en haar wereldberoemde boeken Sense and Sensibility, Pride and Prejudice, Mansfield Park, Emma, Persuasion en Northanger Abbey.